Thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhiều loại ung thư, đặc biệt là ung thư phổi và ung thư đầu cổ. Những đột biến EGFR góp phần thúc đẩy sự phát triển khối u, nhưng cũng mở ra cơ hội cho các liệu pháp nhắm trúng đích như thuốc ức chế tyrosine kinase và kháng thể đơn dòng. Việc nghiên cứu và phát triển các thế hệ thuốc mới giúp nâng cao hiệu quả điều trị và đối phó với tình trạng kháng thuốc.

Thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) là gì?

Thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) là một protein màng tế bào quan trọng tham gia vào quá trình phát triển, phân chia và sinh sản của tế bào. EGFR đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển của nhiều loại ung thư, đặc biệt là ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC) và ung thư đầu cổ. Khi bị kích hoạt quá mức hoặc đột biến, EGFR có thể dẫn đến sự tăng sinh tế bào không kiểm soát, từ đó hình thành và phát triển khối u.

Thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) và vai trò trong điều trị ung thư

Cơ chế hoạt động của EGFR

EGFR hoạt động thông qua việc liên kết với yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGF). Khi EGF gắn kết với EGFR, quá trình dimer hóa (kết hợp hai thụ thể) xảy ra, kích hoạt chuỗi phản ứng truyền tín hiệu bên trong tế bào. Các tín hiệu này tác động đến nhiều con đường sinh học quan trọng, bao gồm:

Con đường PI3K/AKT: Điều chỉnh quá trình sống sót và tăng trưởng của tế bào.
Con đường RAS/RAF/MEK/ERK: Kiểm soát quá trình phân chia và biệt hóa tế bào.

Những con đường này đều đóng vai trò quyết định trong việc phát triển khối u khi hoạt động của EGFR bị kích thích quá mức hoặc gặp đột biến.

Đột biến EGFR trong ung thư

Trong ung thư, đặc biệt là ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC), đột biến gene EGFR thường gặp ở khoảng 10-15% bệnh nhân. Các đột biến phổ biến bao gồm:

Đột biến xoá đoạn Exon 19: Làm tăng hoạt động EGFR và thúc đẩy sự phát triển của tế bào ung thư.
Đột biến L858R tại Exon 21: Đột biến này làm tăng khả năng kích hoạt EGFR và kháng thuốc.

Sự có mặt của các đột biến EGFR dẫn đến tình trạng tế bào ung thư phát triển nhanh hơn, từ đó ảnh hưởng đến tiến triển bệnh và đáp ứng điều trị.

Liệu pháp nhắm trúng đích EGFR

Hiện nay, các liệu pháp nhắm trúng đích EGFR đã được phát triển nhằm kiểm soát hoạt động của EGFR trong điều trị ung thư. Hai nhóm chính bao gồm:

Loại thuốc	Ví dụ	Cơ chế tác động
Thuốc ức chế tyrosine kinase (TKI)	Erlotinib, Gefitinib, Osimertinib	Ức chế trực tiếp hoạt động của EGFR, ngăn chặn quá trình truyền tín hiệu tăng trưởng tế bào.
Kháng thể đơn dòng chống EGFR	Cetuximab, Panitumumab	Gắn vào EGFR, ngăn chặn sự gắn kết của EGF, từ đó ngăn chặn hoạt động của EGFR trên bề mặt tế bào.

Erlotinib (thuốc tarceva) và Gefitinib (thuốc iressa) là các TKI thế hệ đầu tiên, hiệu quả đối với các bệnh nhân có đột biến EGFR nhạy cảm.
Osimertinib (thuốc tagrisso) là TKI thế hệ thứ ba, đặc biệt hiệu quả trong việc vượt qua hiện tượng kháng thuốc T790M.

Tác dụng phụ của liệu pháp EGFR

Sử dụng các liệu pháp nhắm trúng đích EGFR thường đi kèm với các tác dụng phụ, trong đó phổ biến nhất là:

Phát ban da: Thường gặp và có liên quan đến cơ chế ức chế EGFR tại da.
Tiêu chảy: Là do tác động của thuốc lên biểu mô ruột.

Các biện pháp giảm thiểu và quản lý tác dụng phụ bao gồm sử dụng thuốc điều trị triệu chứng, thay đổi chế độ ăn uống và theo dõi y tế chặt chẽ.

6. Kháng thuốc và các phương pháp vượt qua kháng thuốc

Một trong những thách thức lớn nhất khi điều trị bằng TKI là hiện tượng kháng thuốc. Các nguyên nhân dẫn đến kháng thuốc bao gồm:

Đột biến T790M: Đột biến này chiếm khoảng 50% các trường hợp kháng TKI thế hệ đầu. Các thuốc như Osimertinib đã được phát triển để vượt qua tình trạng kháng thuốc này.
Kích hoạt các con đường khác: Các con đường tín hiệu thay thế như MET, HER2 cũng có thể làm tế bào ung thư phát triển dù EGFR đã bị ức chế.

Các phương pháp vượt qua kháng thuốc bao gồm sử dụng TKI thế hệ mới như Osimertinib hoặc kết hợp nhiều liệu pháp khác nhau để cải thiện hiệu quả điều trị.

Xu hướng nghiên cứu và phát triển

Nghiên cứu hiện nay đang tập trung vào phát triển các TKI thế hệ mới, với khả năng vượt qua các đột biến kháng thuốc và tác dụng phụ nhẹ hơn. Bên cạnh đó, các nhà khoa học cũng đang thử nghiệm việc kết hợp liệu pháp EGFR với liệu pháp miễn dịch nhằm tăng cường hiệu quả điều trị và kéo dài thời gian sống sót cho bệnh nhân.

Thụ thể EGFR đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc điều chỉnh sự phát triển và phân chia của tế bào, đặc biệt là trong các loại ung thư như NSCLC và ung thư đầu cổ.

Các liệu pháp nhắm trúng đích EGFR đã và đang chứng minh hiệu quả trong việc kiểm soát bệnh, dù vẫn còn những thách thức về kháng thuốc và tác dụng phụ. Với sự phát triển của các liệu pháp thế hệ mới, tương lai điều trị ung thư dựa trên EGFR hứa hẹn mang lại nhiều hy vọng cho bệnh nhân.

Đội ngũ biên tập viên nhà thuốc An Tâm

Tài liệu tham khảo

National Cancer Institute (NCI) – EGFR Mutations in Cancer Treatment – https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/drugs/egfr-mutations
American Cancer Society – Targeted Therapy for Non-Small Cell Lung Cancer – https://www.cancer.org/cancer/lung-cancer/treating-non-small-cell/targeted-therapies.html
Mayo Clinic – EGFR in Lung Cancer Treatment – https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/targeted-therapy-for-lung-cancer/about/pac-20385049
WebMD – EGFR Mutations and Cancer – https://www.webmd.com/cancer/egfr-mutations-and-cancer
Drugs.com – EGFR Inhibitors in Cancer Therapy – https://www.drugs.com/drug-class/egfr-inhibitors.html